Βότανα - πώς φτιάχνουμε εκχυλίσματα, έλαια και κρέμες

Ο κυριότερος λόγος που πολλοί άνθρωποι διστάζουν να ασχοληθούν με τα βότανα και την παρασκευή ενός θεραπευτικού εγχύματος, λαδιού, ή κρέμας, είναι η ιδέα ότι αυτό είναι κάτι εξαιρετικά δύσκολο, που προϋποθέτει πολύ εξειδικευμένες γνώσεις. Η πραγματικότητα όμως είναι τελείως διαφορετική, και το μόνο που χρειάζεται, είναι να ξέρουμε τον τρόπο και τα υλικά που πρέπει να χρησιμοποιήσουμε, σε κάθε περίπτωση.

Ανάλογα λοιπόν με το βότανο που έχουμε και τις ουσίες που θέλουμε να πάρουμε από αυτό, πρέπει να ακολουθήσουμε μια συγκεκριμένη διαδικασία, η οποία διαφέρει ανάλογα με το τμήμα του φυτού που θα χρησιμοποιήσουμε και επηρεάζει το τελικό, θεραπευτικό αποτέλεσμα.

Η πιο απλή και συνηθισμένη διαδικασία επεξεργασίας των βοτάνων, είναι τα παρασκευάσματα με βάση το νερό, ακολουθούν τα αλκοολούχα και έπειτα τα λαδιού.
Τα υδατικά και τα αλκοολούχα εγχύματα και εκχυλίσματα, καθώς και αυτά σε λάδια, προορίζονται τόσο για εσωτερική χρήση, (με λήψη από το στόμα) όσο και για εξωτερική, ή σαν βάση για την παρασκευή άλλων διαλυμάτων, αλοιφών, ή παρασκευασμάτων, τα οποία χρησιμοποιούμε για εντριβές, πλύσεις, παρασκευή σαπουνιών, κλπ.

Πιο συγκεκριμένα, οι τρόποι που χρησιμοποιούμε τα βότανα, εκτός από φρέσκα στο φαγητό, είναι οι εξής:
Χυμός, Διάβρεγμα ή Έμβρεγμα (θερμό ή ψυχρό), Έγχυμα (σε νερό ή λάδι), Αφέψημα, Εκχύλισμα, Αιθέριο έλαιο, Βάμμα, Σιρόπι, Επίθεμα ή Κομπρέσα, Κατάπλασμα, Πομάδα (αλοιφή - κρέμα), Σκόνη - Κάψουλες.
  
Χυμός: Για να τον φτιάξουμε, κόβουμε και στείβουμε, ή πολτοποιούμε φρέσκα βότανα και αρωματικά φυτά. Τον χρησιμοποιούμε αμέσως, ή τον αφήνουμε στο ψυγείο να κατασταλάξει, τον σουρώνουμε και έπειτα τον χρησιμοποιούμε. Η συνήθης δόση, είναι 1 κουταλάκι του γλυκού χυμός την ημέρα.

Διάβρεγμα ή έμβρεγμα (μούλιασμα): Βάζουμε το βότανο σε νερό, με θερμοκρασία δωματίου και το αφήνουμε να μουλιάσει για 2 - 12 ώρες. Έπειτα σουρώνουμε το νερό και το χρησιμοποιούμε. Η αναλογία είναι περίπου 50 γραμ. βότανο, σε 1 λίτρο νερό και η ημερήσια δόση είναι 1 φλυτζάνι 3 φορές την ημέρα.

Έγχυμα: Τη μέθοδο αυτή, την επιλέγουμε όταν πρόκειται για άνθη, φύλλα, ή τρυφερά μέρη των φυτών και γίνεται ακριβώς με τον ίδιο τρόπο, που φτιάχνουμε το τσάι σε φακελάκια.
Ζεσταίνουμε ½ λίτρο νερό, μέχρι σχεδόν ν' αρχίσει να βράζει, σβήνουμε τη φωτιά, ρίχνουμε μέσα 20 - 30 γραμ. ξερό βότανο, ή 60 - 70 γραμ. νωπό, σκεπάζουμε καλά το σκεύος, (για να μην εξατμίζονται οι πτητικές ουσίες), το αφήνουμε για 10' - 15΄ και έπειτα το σουρώνουμε.
Η ημερήσια δόση είναι 1 - 3 φλυτζάνια τσαγιού. Το πίνουμε αμέσως και ζεστό.

Αφέψημα: Επιλέγουμε αυτή τη μέθοδο, για να εκχυλίσουμε τα πιο σκληρά μέρη των φυτών και των βοτάνων, όπως ρίζες, φλοιούς και κλαδιά.
Βάζουμε το φυτό σε κρύο νερό και το βράζουμε για 5' - 20', (από την ώρα που θα πάρει βράση), ανάλογα με το μέρος του φυτού και το μέγεθος που είναι κομμένο. Αν το βότανο είναι νωπό το κόβουμε σε μικρά κομματάκια, αν είναι αποξηραμένο το θρυμματίζουμε με τα χέρια μας, ενώ αν είναι πολύ σκληρό, το βάζουμε προηγουμένως να μουλιάσει μέσα σε κρύο νερό και έπειτα το βράζουμε. Η αναλογίες για την παρασκευή αφεψήματος και οι ημερήσιες δόσεις, είναι ίδιες με του εγχύματος.
Τα αφεψήματα αλλά και τα εγχύματα πρέπει να πίνονται φρέσκα, γι' αυτό δεν τα κρατάμε ποτέ πάνω από 24 ώρες.

Εκχύλισμα σε λάδι: Χρησιμοποιούμε αυτόν τον τρόπο, για να πάρουμε από τα βότανα τα συστατικά τους που διαλύονται σε λάδι. Αυτό γίνεται με δυο τρόπους: την ψυχρή και τη θερμή εκχύλιση, που γίνεται στον ήλιο, ή σε μπαιν μαρί.
Η ψυχρή εκχύλιση, που είναι η πιο απλή, ενδείκνυται περισσότερο για αποξηραμένα λουλούδια και φυτά, ή και για χλωρά, που όμως τα έχουμε αφήσει για δυο μέρες πάνω σε χαρτί κουζίνας να μαραθούν. Τοποθετούμε τα βότανα σ' ένα καθαρό βάζο (που να χωράει σχεδόν ακριβώς την ποσότητα των βοτάνων), που το έχουμε ξεπλύνει με καθαρό οινόπνευμα και το γεμίζουμε με έξτρα παρθένο ελαιόλαδο. Το αφήνουμε σε ξηρό, δροσερό και σκοτεινό μέρος (μακριά από τον ήλιο), για 30 - 40 μέρες. Έπειτα στραγγίζουμε καλά το λάδι μας με ένα τουλπάνι (λεπτό ύφασμα), στύβοντας όσο μπορούμε τα βότανα, και στη συνέχεια βάζουμε το λάδι σε αποστειρωμένο βάζο, κατά προτίμηση σκούρου χρώματος. Το φυλάμε για τουλάχιστον ένα χρόνο, σε ξηρό, δροσερό και σκοτεινό μέρος.
Η θερμή εκχύλιση, ενδείκνυται για όλα τα μέρη του φυτού, φρέσκα ή αποξηραμένα και γίνεται με την ίδια διαδικασία όπως η ψυχρή, μόνο που εδώ η εκχύλιση γίνεται τοποθετώντας το βάζο σε ηλιόλουστο μέρος, (στο μπαλκόνι ή στην ταράτσα), ή με την βοήθεια της θερμότητας σε μπαιν μαρί.
Η εκχύλιση σε μπαιν μαρί, ενδείκνυται για όλα τα βότανα, εκτός από τα φρέσκα που είναι πολύ ευαίσθητα στη θερμότητα, και είναι ιδανική για ρίζες και φλοιούς δέντρων, που δεν εκχυλίζονται εύκολα. Επίσης, είναι η μοναδική μέθοδος που υπάρχει, όταν βιαζόμαστε να φτιάξουμε βοτανόλαδο, αφού σε 3 - 6 ώρες, μπορούμε να το έχουμε έτοιμο και μάλιστα να είναι και πολύ δυνατό.
Η διαδικασία, είναι ακριβώς ίδια με αυτή στη θερμή εκχύλιση, μόνο που αντί να αφήσουμε το βάζο στον ήλιο, το βάζουμε σε μια κατσαρόλα με νερό που καίει, αλλά δεν βράζει (η φωτιά στη χαμηλότερη δυνατή ρύθμιση).
Εναλλακτικά, και ειδικά αν έχουμε τρία - τέσσερα βάζα να εκχυλίσουμε, αντί για την κατσαρόλα, μπορούμε να τα θερμάνουμε στο φούρνο της κουζίνας μας. Τα βάζουμε μέσα σε μια γάστρα με καπάκι, τη γεμίζουμε με τόσο ζεστό νερό, που να σκεπάζει τα βάζα μέχρι τη μέση τους ή λίγο παραπάνω, και τ' αφήνουμε στους 40 - 50°C για 3 - 6 ώρες.
Όποια από τις τρεις μεθόδους κι αν επιλέξουμε, η αναλογία βοτάνου - λαδιού είναι 1/2. Πρακτικά δηλαδή, βάζουμε το βότανο σ' ένα βάζο που να το χωράει σχεδόν ίσα - ίσα και το γεμίζουμε με λάδι. Αν θέλουμε το λάδι να γίνει πιο δυνατό, μπορούμε να ανανεώσουμε και πάλι τα βότανά μας και να επαναλάβουμε την εκχύλιση, το πολύ για τρεις φορές.

Αιθέριο έλαιο: Πρόκειται για πτητικές, αρωματικές ουσίες, που τις παίρνουμε με απόσταξη, από φυτά, λουλούδια, δέντρα, ή φλοιούς, ακόμα και από σπόρους. Το αιθέριο έλαιο, εκτός από τις αρωματικές ουσίες, περιέχει και ενεργά συστατικά, που το κάνουν ιδιαίτερα δραστικό. Ενδείκνυται για εξωτερική χρήση.
Βάμμα: Είναι η εκχύλιση του βοτάνου σε καθαρό οινόπνευμα, αλκοόλ, ή κρασί, για μερικές μέρες. Το οινόπνευμα, βοηθάει στην καλύτερη εκχύλιση των θεραπευτικών συστατικών και ουσιών του βοτάνου, αλλά και στη συντήρησή τους. Ανάλογα για ποια χρήση το προορίζουμε, χρησιμοποιούμε είτε καθαρό οινόπνευμα, είτε κάποιο αλκοολούχο ποτό, όπως το τσίπουρο, τη ρακί, τη βότκα, το τζιν, ή το άσπρο ρούμι, σε αναλογία 1 μέρος ξηρού βοτάνου προς 5 μέρη αλκοόλ, ή 1/3 αν το βότανο είναι νωπό.
Τοποθετούμε σε σκουρόχρωμο, αποστειρωμένο βάζο το βότανο, (που να το χωράει στριμωχτά, χωρίς όμως να χρειάζεται να το πιέσουμε) και το γεμίζουμε με αλκοόλ, μέχρι να το σκεπάσει εντελώς. Το κλείνουμε καλά και το αφήνουμε σε ξηρό, σκιερό μέρος, για τουλάχιστον 7 - 15 μέρες, αναποδογυρίζοντας το βάζο κάθε 1 - 2 μέρες, για να ακατεύεται. Όταν είναι έτοιμο, το σουρώνουμε με τουλπάνι (στύβοντας καλά το βότανο) σε σκουρόχρωμο, αποστειρωμένο μπουκάλι και το αποθηκεύουμε σε ξηρό και σκοτεινό μέρος. Διατηρείται για τουλάχιστον 2 χρόνια.
Το βάμμα, είναι πολύ ισχυρότερο από τα υδατικά διαλύματα, γι’ αυτό και το χρησιμοποιούμε σε μικρότερες ποσότητες, συνήθως αραιωμένο σε νερό εξωτερικά, ή το πίνουμε διαλυμένο σε νερό ή χυμό, συνήθως ½ κουταλάκι του γλυκού 1 - 2 φορές την ημέρα, ανάλογα με τη θεραπεία.

Σιρόπι: Το φτιάχνουμε συμπυκνώνοντας το εκχύλισμα ή το αφέψημα ενός φαρμακευτικού φυτού ή βοτάνου, μαζί με μέλι ή καστανή ζάχαρη, σε αναλογία  1/1 ή 1/2. Βράζουμε σε χαμηλή φωτιά το εκχύλισμα, με ίση ποσότητα μελιού ή ζάχαρης, μέχρι το μείγμα να γίνει σαν σιρόπι. Το αφήνουμε να κρυώσει και το φυλάμε σε σκουρόχρωμο μπουκάλι, σε ξηρό και σκοτεινό μέρος, ή στο ψυγείο, μέχρι 6 μήνες.

Αλοιφή - Κρέμα: Για να τις παρασκευάσουμε, χρησιμοποιούμε έλαια ή αιθέρια έλαια, έγχυμα ή αφέψημα, χυμό ή σκόνη βοτάνου και φυσικό κερί μέλισσας ή βούτυρο ή αλεύρι. Βάζουμε τα υλικά σε μπαιν μαρί και ανακατεύουμε μέχρι να γίνουν ένα ομοιογενές μείγμα. Βάζουμε την αλοιφή σε αποστειρωμένο βάζο και τη  διατηρούμε για τουλάχιστον 1 χρόνο. Οι αλοιφές, είναι μόνο για εξωτερική χρήση.

Σκόνη - Κάψουλες: Ξεραίνουμε το βότανο που θέλουμε στη σκιά, έπειτα το ψιλοκόβουμε και ακολούθως, μέσα σ' ένα γουδί, το κάνουμε σκόνη. Τη φυλάμε σε γυάλινο, αποστειρωμένο, σκουρόχρωμο δοχείο, καλά κλεισμένο και όταν θέλουμε να τη χρησιμοποιούμε, σε αφέψημα ή έγχυμα, τη διαλύουμε σε νερό και το πίνουμε χωρίς να το φιλτράρουμε. Αλλιώς συσκευάζουμε τη σκόνη σε κάψουλες και τις καταπίνουμε.

Κατάπλασμα: Για την παρασκευή του, χρησιμοποιούμε βότανα που τα έχουμε σιγοβράσει για λίγα λεπτά, κι έπειτα πολτοποιήσει και στείψει, ώστε να φύγει η περίσσεια του νερού. Είναι αποκλειστικά για εξωτερική χρήση και το εφαρμόζουμε κατευθείαν πάνω στο δέρμα, αλλά όχι σε ανοιχτές πληγές. Απλώνουμε το βότανο στο πονεμένο σημείο και το τυλίγουμε με γάζα, ή με ένα ύφασμα, το πολύ για 10 - 12 ώρες, κι ύστερα το αφαιρούμε. Εναλλακτικά, για ηπιότερη δράση, τυλίγουμε το πονεμένο σημείο με γάζα, απλώνουμε πάνω της το βότανο, κι απ΄ έξω το τυλίγουμε μ' ένα βαμβακερό ύφασμα, ή γάζα.

Επίθεμα ή Κομπρέσα (ζεστή ή κρύα):  Βουτάμε ένα κομμάτι βαμβάκι ή ύφασμα σε έγχυμα, αφέψημα, ή αραιωμένο βάμμα και το ακουμπάμε στο μέρος που θέλουμε να ανακουφίσουμε, για 3' - 15', ανάλογα με το πρόβλημα.

Γαργάρα: Χρησιμοποιούμε ½ φλυτζάνι του τσαγιού χλιαρό έγχυμα ή αφέψημα, βάζοντας μικρές γουλιές στο στόμα μας, κάνοντας γαργάρα. Επαναλαμβάνοντας μέχρι να τελειώσει. Ενδεικνύεται για ερεθισμούς στο στόμα, τις αμυγδαλές, ή τον φάρυγγα. Δεν το καταπίνουμε, εκτός κι αν το προβλέπει η συνταγή.
 
Ατμοθεραπεία: Βάζουμε το ή τα βότανα σε μια κατσαρόλα με λίγο νερό, σε σιγανή φωτιά, κι όταν ζεσταθεί κι αρχίσει να βγάζει ατμούς, βάζουμε το κεφάλι μας (ή όποιο άλλο μέλος μας πονάει) από πάνω, σκεπασμένο με μια πετσέτα, για 3' - 5' αν αντέχουμε και κάνουμε εισπνοές.

Μπάνιο: Βάζουμε σε μια λεκάνη εκχύλισμα βοτάνων, προσθέτουμε το ανάλογο νερό και πλένουμε το σημείο που μας ενδιαφέρει.

Εντριβές: Βρέχουμε ένα κομμάτι βαμβακερού υφάσματος με λίγο αφέψημα, ή έγχυμα και το τρίβουμε στο πονεμένο σημείο.

Δείτε εδώ: Συνταγές για σπιτικά βότανα και αλοιφές

 – Οι πληροφορίες που παρέχονται παραπάνω, έχουν ενημερωτικό χαρακτήρα, σε καμιά περίπτωση δεν αποτελούν ιατρική συνταγή και δεν μπορούν να υποκαταστήσουν την γνωμάτευση ή την επίσκεψη του γιατρού,  ή άλλου ειδικού της υγείας.

Πηγές:  www.europam.net, www.unido.org , en.wikipedia.org